Sett sprak met Tine Hoof, onderzoeker en trainer effectieve leerstrategieën aan de Thomas More-hogeschool, over de positieve effecten van zelfregulerend leren bij leerlingen en de rol van leerkrachten in dit proces.

Kan je kort jouw achtergrond en ervaring als leerkracht schetsen? Hoe ben je in aanraking gekomen met zelfregulerend leren?

Ik heb ongeveer 13 jaar les gegeven op een vrij grote school; verschillende vakken, verschillende jaren, verschillende leeftijden. De laatste vijf jaar was ik op school ook studiebegeleider en was ik vooral verantwoordelijk voor de individuele begeleiding van leerlingen. Door de toenemende vraag aan individuele begeleiding beseften we dat er meer structurele ondersteuning nodig was. Daarnaast kregen we ook meer en meer vragen van collega’s die zich afvroegen hoe ze bepaalde strategieën breder konden gaan toepassen in de klas. Van daaruit ben ik mij dus gaan verdiepen in onderzoek, om te zien hoe we de leerlingen daar sterker kunnen in maken en hoe leraren leerlingen kunnen ondersteunen in hun leerproces. Nu werk ik aan de Thomas More Hogeschool mee aan onderzoek en vormingen over leerstrategieën en studeervaardigheden.

Wat betekent zelfregulerend leren voor jou? 

Zelfregulerend leren is  eigenlijk je eigen leerproces plannen, uitvoeren, monitoren en evalueren, en in heel dat proces doordachte keuzes maken. Dus het gaat bijvoorbeeld over hoe een leerling een toets of opdracht voorbereidt en gaat nadenken over zijn plan van aanpak, welke leerstrategieën die inzet, of en hoe die zijn voortgang monitort. Het is daarin ook belangrijk dat leerlingen goed weten welke doelen ze moeten bereiken om op basis daarvan efficiënt aan de slag te kunnen. 

Er wordt al lang onderzoek naar gedaan, maar ik merk dat het tegenwoordig wel veel aandacht krijgt op scholen. Omdat scholen inzien dat zelfregulerende vaardigheden belangrijk zijn, maar moeten worden aangeleerd en ingeoefend. 

Het mooiste resultaat van zelfregulerend leren is voor mij dat leerlingen meer inzicht krijgen in hoe leren werkt en dus meer doordachte keuzes kunnen maken. Ze worden niet alleen passieve ontvangers van informatie, maar actieve deelnemers die begrijpen hoe ze hun doelen kunnen bereiken. Als ze daardoor succes kunnen ervaren, werkt dat erg motiverend.

Wat zijn enkele van de meest voorkomende misvattingen over zelfregulerend leren? 

Scholen denken soms dat zelfregulerend leren grote structurele veranderingen vereist zoals klasmuren uit te breken, veel leerlingen samen te zetten, teamteachen, … terwijl goed lesgeven nog steeds het allerbelangrijkste is.  

Zelfregulerend leren houdt in dat leerlingen doordachte keuzes leren maken tijdens hun leerproces, maar dat vereist instructie en oefenkansen, bij verschillende vakken, op verschillende momenten. Leerkrachten spelen een cruciale rol in het aanleren en laten inoefenen van die strategieën, met ondersteuning en feedback. Zeker in het begin is het belangrijk dat leerlingen leren hoe ze effectief kunnen plannen, monitoren en bijsturen. Zonder deze sturing voelen leerlingen zich vaak verloren en wordt het proces frustrerend voor hen. 

Hoe moeten leerkrachten zelfregulerend leren dan in de praktijk integreren?

Het is eerst en vooral belangrijk om goed op de hoogte te zijn van hoe leren werkt en welke leerstrategieën meer bijdragen tot leren dan andere, om ze vervolgens te verweven in je instructie en didactiek. Daarna kunnen leerkrachten benoemen welke strategieën leerlingen kunnen inzetten voor welke leerstof en waarom en hoe ze dat kunnen doen. Leraren moeten zich realiseren dat zij experts zijn en leerlingen vaak nog beginners, zowel in hun vakgebied als in het leren. Leer hen dus aan hoe ze de leerstof kunnen inplannen en verwerken en hoe ze zichzelf kunnen monitoren tijdens dat proces. Laat hen oefenen met die strategieën, zodat ze er meer vertrouwd mee raken én ze kunnen ervaren dat bijvoorbeeld gespreid oefenen of jezelf testen meer bijdragen tot leren dan eindeloos herlezen of overschrijven. Leren is vaak heel tegenintuïtief; strategieën die goed lijken te werken of vlot aanvoelen, zorgen vaak niet voor beter begrip.

Wat adviseer je aan leerkrachten die zelfregulerend leren willen integreren in hun lessen?

Het is belangrijk te beseffen dat het een groeiproces is, zowel voor jou als leerkracht als voor de leerlingen. Vaak stel ik voor om met één klas te beginnen en daar de eerste stappen te zetten. Zo kan je experimenteren en zien wat werkt zonder direct alles om te gooien. Je kan starten met eenvoudige reflectiemomenten na een toets of opdracht: vraag leerlingen wat goed ging en wat ze de volgende keer anders zouden aanpakken. Het zijn dit soort korte momenten die helpen om het bewustzijn van leerlingen te vergroten. Ook het introduceren van visuele hulpmiddelen zoals planningssjablonen of checklists kan al veel verschil maken. Het is belangrijk om leerlingen eerst die basis aan te leren, zodat ze hier later zelfstandig mee aan de slag kunnen.

Merk je een positieve evolutie bij leerkrachten zodra ze meer inzicht krijgen in hoe leren werkt?

Ja, absoluut! Het mooie is dat veel leraren, nadat ze beter begrijpen hoe leren werkt, vaak als eerste stap beginnen met het expliciet benoemen van wat ze doen in hun les en waarom ze dat doen. We weten bijvoorbeeld wel dat het activeren van voorkennis belangrijk is voor toekomstig leren, dus starten leraren met leeractiviteiten die daarop inzetten, maar we geven leerlingen daar vaak geen inzicht in. Als je uitlegt waarom je bijvoorbeeld start met een breindump of een entry ticket om relevante voorkennis te activeren, begrijpen leerlingen veel beter waarom dat nadenken over eerder geziene leerstof belangrijk is. Ik verwijs dan vaak naar Netflix, die ook beroep doet op het activeren van relevante voorkennis. Netflix herhaalt namelijk altijd eerst welke gebeurtenissen uit de vorige aflevering je nodig hebt om deze aflevering beter te begrijpen. 

Verder merken leerkrachten zelf op dat het inzetten van leerstrategieën zoals oefentoetsen daadwerkelijk invloed heeft op het leren en de leerresultaten. Uiteindelijk draait het allemaal om het verbeteren van het leerproces en het bevorderen van beter leren. Dat is wat je als leerkracht wilt bereiken, en als je merkt dat het werkt, is dat enorm motiverend.

Zijn er tools of apps die leerkrachten kunnen gebruiken om leerlingen te helpen?

Technologie biedt zeker kansen om zelfregulerend leren te ondersteunen. Er zijn tal van apps die zich richten op planning en het inoefenen van leerstof aan de hand van effectieve leerstrategieën. Denk aan apps om te studeren met flashcards die inzetten op gespreid in de tijd jezelf testen of aan apps waarbij je toetsvragen kan genereren om jezelf te testen.

Maar er zijn ook valkuilen. Het gebruik van technologie kan voor veel afleiding zorgen. Zodra een laptop of telefoon open gaat, kunnen leerlingen snel worden afgeleid door andere apps of berichten. 

Een andere valkuil is dat tools zoals spellingcheckers, hoewel ze waardevol zijn, ook kunnen leiden tot afhankelijkheid. Wanneer leerlingen continu een spellingchecker gebruiken, kunnen ze zelf niet meer herkennen wanneer iets verkeerd gespeld is. Technologie moet dus heel doordacht worden ingezet en bepaalde vormen van ondersteuning moeten ook worden afgebouwd, anders kan het de ontwikkeling van de noodzakelijke vaardigheden belemmeren.

Heeft het leren over leren ook invloed op je latere carrière of werk?

Zeker. Inzicht in hoe leren precies werkt, is iets waar we allemaal voordeel bij hebben. Weten hoe je effectief kunt leren, hoe je jezelf kunt verbeteren en welke strategieën je kunt gebruiken, helpt je om sneller en effectiever te groeien, zowel op persoonlijk als professioneel vlak.

Hoe zie je de toekomst van zelfregulerend leren? Zijn er trends of ontwikkelingen waar je naar uitkijkt?

Ik ben heel benieuwd naar de toekomst van zelfregulerend leren, vooral in relatie tot digitale technologieën en AI. Er gebeurt veel onderzoek op dat vlak en ik ben benieuwd naar welke impact ze kunnen hebben op het leerproces. Tegelijkertijd hoop ik dat leerkrachten zich niet laten overweldigen door al de nieuwe informatie en tools die op hen afkomen. Het is belangrijk om terug te keren naar de kern van goed lesgeven en om te begrijpen hoe zelfregulerend leren hierin kan worden geïntegreerd.

Wat ik soms zie gebeuren, is dat zelfregulerend leren verkeerd wordt opgevat als iets waarbij de leerkracht een stap terug moet doen, alsof ze minder belangrijk worden. Maar dat is niet het geval. Leerkrachten blijven essentieel in het leerproces en moeten die regie blijven behouden. Zelfregulerend leren gaat niet over de afwezigheid van de leerkracht, maar juist over het versterken van de rol van de leerkracht, door leerlingen te ondersteunen in hun eigen leerproces.

Waardevolle linken:

• (Leer studenten) Studeren met succes 

• Wijze Lessen. Digitale didactiek